Aby pracownik zachował autorskie prawa majątkowe do utworu, należy to przewidzieć w umowie o pracę.

Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron (art. 12 ustawy o prawie autorskim). Jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu. Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono.

Oznacza to, że aby pracownik zachował autorskie prawa majątkowe do utworu, należy to przewidzieć w umowie o pracę. Pracownik może zatem wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o zamieszczenie odpowiedniego postanowienia w tym zakresie, w aneksie do umowy o pracę.

Niezależnie od tego, jak dawno temu została zawarta umowa o pracę, w odniesieniu do utworów przygotowywanych przez pracownika w obecnym stanie prawnym należy stosować wskazany w poprzedniej odpowiedzi przepis art. 12 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r.o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 2509 ze zm.). Tak więc aby pracownik zachował autorskie prawa majątkowe do utworu, należy to przewidzieć w umowie o pracę; można stosowne postanowienia w tym zakresie wprowadzić również do cały czas obowiązującej umowy o pracę, zawartej w 1989 r.

Drugą kwestią poruszoną w pytaniu jest to, czy dyrektor biblioteki może żądać od pracownika pisania książek, jeżeli takie zadanie nie zostało przewidziane w zakresie zadań pracownika. Z treści pytania wynika, że pisanie książek wykracza poza wspomniany zakres. Jeżeli taki wniosek jest trafny, to pracownik nie ma obowiązku wykonywać zadania pisania książek w ramach omawianej umowy o pracę. Możliwe jest rozszerzenie zakresu zadań pracownika w ramach tej umowy, jednak zgodnie z zasadą ekwiwalentności, podwyższeniu powinno ulec w związku z tym wynagrodzenia pracownika. Dyrektor biblioteki może też zawrzeć z pracownikiem odrębną umowę cywilnoprawną (umowę o dzieło), której przedmiotem będzie pisanie książek za odrębnym wynagrodzeniem. Wybór jednego z tych rozwiązań powinien być wynikiem uzgodnień między dyrektorem biblioteki a pracownikiem.

Z opisu stanu faktycznego przedstawionego w pytaniu zdaje się wynikać, że polecenia pisania książek wykraczają poza zakres umówionej przez strony pracy, określonej w umowie o pracę. W takim zakresie pracownik ma prawo kwestionować te polecenia, żądając od pracodawcy wprowadzenia takiego rozwiązania, w którym:

• nie będzie ulegało wątpliwości, w jakim zakresie na pracownika zostanie nałożony obowiązek pisania książek,
• zostanie przewidziane wypłacanie pracownikowi wynagrodzenia (honorarium) adekwatnego do wartości wykonywanej pracy polegającej na pisaniu książek.

Warto podjąć próbę uzgodnienia tych spraw z pracodawcą, unikając w miarę możliwości powstania sporu. W skrajnym przypadku może on bowiem prowadzić do konieczności jego rozstrzygnięcia przez sąd.