Od 20 września 2024 r. zmiany w dozwolonym użytku bibliotecznym
Beneficjentami dozwolonego użytku z art. 28 prawa autorskiego stały się „instytucje dziedzictwa kulturowego”. To nowe pojęcie wprowadzono do przepisów o prawie autorskim na podstawie tej samej nowelizacji (art. 6 ust. 1 pkt 21 prawa autorskiego). Jest to zbiorcze określenie na:
- biblioteki,
- muzea,
- archiwa
- instytucje kultury, których statutowym zadaniem jest gromadzenie, ochrona i upowszechnianie zbiorów dziedzictwa filmowego lub fonograficznego.
Dotychczas przywileje o dozwolonym użytku bibliotecznym przysługiwały tylko pierwszym trzem grupom podmiotów, tak więc od 20 września 2024 r. uprawnienie zostało rozciągnięte również na te instytucje kultury, które zgodnie ze swoim statutem zajmują się gromadzeniem, ochroną i upowszechnianiem zbiorów dziedzictwa filmowego lub fonograficznego. Zauważmy, że nie ma przy tym znaczenia ich forma prawna, więc z art. 28 prawa autorskiego po zmianach mogą korzystać również np. domy kultury, mediateki, audioteki czy ośrodki informacji i dokumentacji oraz kina, o ile tylko również gromadzą, chronią i upowszechniają dzieła filmowe lub fonograficzne.
Nawiasem mówiąc, za sprawą omawianej nowelizacji, dozwolony użytek z art. 28 prawa autorskiego przysługuje również większej grupie podmiotów z sektora szkolnictwa wyższego i nauki (federacje, Centrum Łukasiewicz i instytuty Sieci Badawczej Łukasiewicz). Nie zmienił się za to zakres „instytucji oświatowych”. Znaczenie tego terminu jest określone w art. 6 ust. 1 pkt 13 prawa autorskiego.
Skoncentrujmy się na tym, co uległo zmianie w samej treści tej formy dozwolonego użytku.
Zasady dozwolonego użytku bibliotecznego zostały doprecyzowane
Ale od razu powiedzmy, że niezbyt mocno i w wąskim zakresie. Wiele wątpliwości co do stosowania art. 28 prawa autorskiego nadal pozostaje bez odpowiedzi ze strony prawodawcy. Zmianie uległa tylko jedna z trzech form tego dozwolonego użytku, wskazana w art. 28 ust. 1 pkt. 2 pr. aut., gdzie jest mowa o zwielokrotnianiu utworu.
2 zmiany w prawie autorskim
1. Instytucja ma prawo zwielokrotniać tylko te utwory, które posiada w swoich zbiorach „na stałe”. | Oznacza to, że nie ma uprawnienia, aby sporządzić kopii z egzemplarza utworu, który pozyskała z zewnątrz, np. tylko w celu badania czy wystawy czasowej. |
2. Możliwość dokonania zwielokrotnienia jest niezależna od formatu lub nośnika utworu. | Zatem prawodawca idzie z duchem czasu, sygnalizując, że nie ma znaczenia sposób utrwalenia danego utworu. Mowa więc nie tylko o inkunabułach i starodrukach, ale mając na uwadze szybki postęp technologii, godne zachowania w nowej, zwykle cyfrowej formie, mogą okazać się także dobra kultury zapisane na taśmie filmowej, kasetach VHS i magnetofonowych, płytach CD, ale też print screeny itd. Z drugiej strony utwory wyrażone pierwotnie w wersji elektronicznej również mogą wymagać zwielokrotnienia w nowszym formacie, zwłaszcza gdy oprogramowanie, w którym zostały zapisane, okazuje się już niekompatybilne z nowymi urządzeniami bądź grozi im to, że znikną np. z powodu nieopłacenia domeny www (tzw. stare, nieobsługiwane strony internetowe, blogi, fanpage). |
Dozwolony użytek biblioteczny - jaki jest cel zwielokrotnienia utworu
Nie uległ zmianie cel, któremu ma służyć to zwielokrotnienie. Pozostaje nim „uzupełnienie, zachowanie lub ochrona zbiorów”. Należy przez to rozumieć zapobieganie utracie utworu wskutek pogorszenia się jakości nośnika materialnego, na którym został on utrwalony, np. wskutek upływu czasu, częstego używania, niskiej jakości papieru. Zwielokrotnienie utworu ma pozwolić na korzystanie z utworów przyszłym pokoleniom oraz zapobiec całkowitemu wyeliminowaniu jego egzemplarzy z posiadanych zbiorów.
Pozostają aktualne tezy z wyroku Sądu Najwyższego z 2015 r. „zachowanie lub ochrona własnych zbiorów może odnosić się do podejmowania czynności zapobiegających utracie utworu np. na skutek pogorszenia się jakości nośnika materialnego, na którym utwór ten został utrwalony. Według innych podawanych w piśmiennictwie przykładów może chodzić o egzemplarze utworów, które z uwagi na częstotliwość korzystania z nich uległy daleko idącym deformacjom, uszkodzeniom, a nawet takie, które zostały zagubione lub skradzione” (wyrok SN z 20 marca 2015 r., sygn. akt II CSK 224/14).
Ponadto dopuszczalność wszystkich czynności objętych dozwolonym użytkiem przewidzianym w art. 28 ust. 1 prawa autorskiego została uzależniona również od warunku wyrażonego wprost w końcowej części tego przepisu: „jeżeli czynności te nie są dokonywane w celu osiągnięcia bezpośredniej lub pośredniej korzyści majątkowej”.
Dozwolony użytek biblioteczny - co nie uległo zmianie
Nadal obowiązuje zasada, że zwielokrotnianie nie może prowadzić do zwiększenia liczby egzemplarzy utworów i powiększenia zbiorów, odpowiednio użyczanych i udostępnianych.
Art. 28 ust. 1 pkt 3 nie stosuje się, jeżeli udostępnianie w określony w nim sposób odbywa się na podstawie uprzednio zawartej umowy z uprawnionym.
Nie zmieniły się również zasady wynagrodzenia z tytułu publicznego użyczania egzemplarzy utworów, obowiązujące od 2015 r. Nadal z tytułu użyczania egzemplarzy utworów wyrażonych słowem, powstałych lub opublikowanych w języku polskim w formie drukowanej, (wyłącznie) przez biblioteki publiczne, przysługuje wynagrodzenie autorom, współautorom, tłumaczom i wydawcom. Wynagrodzenie jest określane i wypłacane na zasadach ustanowionych w oddziale 4 prawa autorskiego.
Słowa kluczowe
Kontakt
Wiedza i Praktyka Sp. z o.o.
ul. Łotewska 9a
03-918 Warszawa
Ostatnie numery
