Paul Ladewig, wydobyty z mroków zapomnienia przez profesora Zdzisława Gębołysia wykładowcę Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, profesora specjalizującego się w badaniu zawodu bibliotekarza w kontekście historii, socjologii, filozofii na obszarze Polski – Śląska Górnego i Dolnego; Zaolzia; Zagłębia Dąbrowskiego oraz Europy: Niemcy, Rosja, Litwa. Badania profesora nad bibliotekami niemieckimi z XIX w. pomogły w odkryciu Paula Ladewinga, niemieckiego historyka, bibliotekarza, twórcę nowoczesnej biblioteki jako instytucji kultury. Moje zainteresowania historią bibliotek, doprowadziły mnie do tej książki. Po przeczytaniu tego Katechizmu odczułam wewnętrzną potrzebę podzielenia się z nauczycielami bibliotekarzami moimi spostrzeżeniami dotyczącymi zasad budowania i tworzenia misji każdej biblioteki (także szkolnej) w oparciu o nieustanne dążenie ku przyszłości.

Warto zaznaczyć, że XIX w. to wiek rewolucji przemysłowej. Ta rewolucja dokonała się także w takiej instytucji jak biblioteka. Dzięki wykorzystaniu maszyny parowej drukowanie książek było coraz tańsze. Dzięki temu wzrosła liczba czytelników spoza arystokracji i bogatego mieszczaństwa. Pojawiła się idea tworzenia bibliotek narodowych, w których książki w językach rodzinnych będą miały większe znaczenie niż te wydane po łacinie. Biblioteki powstają także w zakładach pracy. Czytelnictwo staje się powszechne i zdobywa rzesze entuzjastów, ponieważ przestaje kojarzyć się tylko z nauką, a zaczyna być sposobem na organizację czasu wolnego stajać się czynnością przyjemną.

Paul Ladewing to także organizator biblioteki zakładowej i prywatnej, a potem miejskiej w Esse (zakłady Kruppa). Jego zdolności i umiejętności menadżerskie powodują, że otrzymuje wiele propozycji na zorganizowanie nowych bibliotek i reorganizację starych w całych Niemczech (400 bibliotek niemieckich). W swojej działalności skupia się na przede wszystkim na bibliotekoznawstwie. Pisze wiele artykułów na temat bibliotek, jest odpowiedzialny za przygotowanie zawodowe nowych bibliotekarzy w instytucie kształcenia nauczycieli. Wydaje także dwa dzieła: „Polityka biblioteczna” i „Katechizm biblioteki” oraz książki dotyczące samej biblioteki Kruppa.

„Polityka biblioteczna” to synteza ówczesnego bibliotekarstwa. W tym dziele znajdziemy zasady tworzenia biblioteki od początku: projekt architektoniczny budynku, wystój wnętrza, zakup księgozbioru i jego opracowanie, regulamin wypożyczeń, zasady działania czytelni, magazynu, zatrudnianie personelu zawodowego i sprzątającego. Biblioteka dla Paula Ladewinga „jest podmiotem i przedmiotem” jednocześnie jest także ogromnym wyzwaniem organizacyjnym. Bycie bibliotekarzem dla Paula staje się przede wszystkim pasją, która pomaga osiągnąć profesjonalizm zawodowy.

Działalność Paula, to także udział w audycjach radiowych na temat czytelnictwa, bibliotek i książek. Profesor Zdzisława Gębołyś po szczegółową analizę całego dorobku Paula Ladewinga stwierdza jednoznacznie, że był on doskonałym nauczycielem dla wszystkich innych bibliotekarzy niemieckich, zdobył też popularność poza granicami swojego kraju. W napisanych artykułach koncentrował się na funkcjonowaniu biblioteki w nowym wymiarze, pamiętając o jej historycznych aspektach i był otwarty na zmiany w przyszłości, to znaczy miał świadomość, że biblioteki będą się zmieniać się szybciej niż, to robiły , to do tej pory, ponieważ postęp cywilizacyjny będzie miał, także wpływ na rozwój bibliotek zarówno narodowych, jak i publicznych czy szkolnych.

„Katechizm biblioteki” jest opracowaniem, które przedstawia osobiste przemyślenia i refleksję autora na temat znaczenia i roli bibliotek oraz istotne wskazówki, jak można rozwiązywać istotne problemy, które pojawić się mogą w każdej bibliotece. Wszystkie przemyślenia zostały ujęte w 300 haseł, zebranych w 6 rozdziałach. Taki układ książki od razu kojarzy się z katechizmem, czyli zbiorem informacji o religii (katolickiej, prawosławnej lub protestanckiej). Liczne myśli autora w ujęciu filozoficznym zdecydowanie wspierają działalność biblioteki i bibliotekarzy.

Aforyzmy w kilku zaledwie zdaniach określają sens pracy bibliotek. Kreują obraz żywej, energetycznej biblioteki jako miejsca przyjemnego, przyjaznego czytelnikowi. Katechizm jednak nie powinien być odebrany jako podręcznik akademicki czy przewodnik po meandrach bibliotekarstwa. Katechizm jest zbiorem rad i sugestii dla bibliotekarzy zwłaszcza dla tych, którzy rozpoczynają pracę. Jest wskazówką, dzięki której swoją pracę będą mogli wykonywać poprawnie, a nawet nowatorsko. Musimy pamiętać, że wszystkie zawarte w Katechizmie przemyślenia, sentencję są wynikiem praktycznej pracy, a nie tylko czystą teorią.

Paul Ladewing zmierzył się z poruszanymi sytuacjami, problemami i sam uczył się je rozwiązywać, pokonywać i analizować po to, aby stać się mentorem dla kolejnych pokoleń bibliotekarzy. Opis biblioteki w Katechizmie dotyczy wizerunku biblioteki z drugiej połowy XIX w. Sam Paul Ladewing należał do gruby bibliotekarzy otwartych na zmiany i rozumiejących istotę potrzeby dostosowania warsztatu pracy bibliotekarzy do nowoczesnych form i rozwiązań. Wspomnę tutaj tylko o kilku aspektach tego myślenia: zatrudnienie bibliotekarzy na pełnym etacie, dostosowanie godzin otwarcia bibliotek do potrzeb czytelników, wypożyczanie książek do domu, finansowanie bibliotek z budżetu państwa.

Wiele tematów obecnych w Katechizmie dzisiaj nie jest już istotne dla pracy biblioteki (organizacja wypożyczalni i czytelni, statystyki, katalogowanie). Niemniej jednak wczytując się dokładnie w Katechizm, zwrócimy uwagę na fakt, że autor dostrzega wartość historyczną bibliotek, czyli ich rolę w czasach minionych. Jednak stara się zmienić ich teraźniejszość tak, aby dostosować do zmian społeczno-ekonomicznych oraz ma świadomość zmian, które przyjdą w wyniku postępu technicznego.

Dużo pomysłów, poglądów na funkcjonowanie, rolę czy organizację pracy biblioteki, jakie przekazuję w trakcie moich szkoleń, podczas webinariów oraz w artykułach można znaleźć w aforyzmach w Katechizmie. Dowiedziałam się o tym po przeczytaniu lektury. Od lat kierując się własnym doświadczeniem, staram się wykreować wizerunek „nowej biblioteki szkolnej”. Dotyczy to przede wszystkim: selekcji, skontrum, organizacji czasu, warsztatu pracy bibliotekarza, promowania czytelnictwa, budowy wizerunku biblioteki i bibliotekarza w środowisku nawiązywałam do Katechizmu biblioteki. Po odkryciu tego faktu upewniłam się, że moje poglądy są słuszne.

Na temat książki, przeczytamy zaledwie kilka aforyzmów. Wszystkie doceniają jej rolę jako źródła wiedzy, ale w przypadku bibliotek autor aforyzmów sugeruje, że tylko książki zaczytane w wyniku regularnego użytkowania, spełniają swoją funkcję. Książka jest towarem, biblioteka miejscem zbytu. Tylko w muzeum książka może być cennym obiektem badanym przez historyka. W bibliotece najważniejsza jest zawsze książka nowoczesna – taka, która przekazuje czytelnikowi aktualną wiedzę i informacje.

Idąc dalej za myśleniem Paula Ladewinga, warto jego spostrzeżenia zapamiętać: co pokolenie (20–30 lat) księgozbiór biblioteki jest już historyczny, literatura młodzieżowa powinna cieszyć jej odbiorców, a nie wychowawców, czyli dobre książki muszą być tak samo dostępne w naszych bibliotekach, jak te złe, mniej wartościowe literacko. Ilość zebranego księgozbioru nie jest wyznacznikiem wartości naszej biblioteki. Stosy książek nie tworzą biblioteki. Bibliotekę ożywia fakt wypożyczania poszczególnych pozycji zgodnie z potrzebami czytelnika i modą na poszczególne gatunki literackie. Wynika z tego, że nie potrzebujemy w bibliotece 30 tys. woluminów o wartości muzealnej. Wystarczy posiadać w bibliotece 5 tys. książek, odnawianych według planu co 10–15 lat, a będących w nieustannym obiegu.

„Stara biblioteka” pełni tylko służbę wobec czytelnika, nowa staje się „świadczeniem” technicznym, czyli podąża za nowinkami technologicznymi. Akceptuje zmiany związane z zadaniami bibliotek w społeczeństwie nowego wieku. Dużo rozmyślań dotyczy zasad kierowania biblioteką. Zwróciłam uwagę, na aforyzm o sprawozdaniu księgowym jednak bardziej skojarzyłam go ze sprawozdaniami opisującymi naszą pracę w bibliotece. Według autora sprawozdanie powinna być krótkie i nie powinno wprowadzać w błąd ani siebie, ani innych. Biblioteki (zwłaszcza szkolne) poprzez zbiory powinny odzwierciedlać swoje czasy, obecnie wiek XXI. Czy księgozbiory naszych bibliotek są na miarę naszych czasów?

Od czasu wydania Katechizmu biblioteka bardzo się zmieniła. Rozwój informacji naukowej zapoczątkowany przez komputeryzację i wynalazek Internetu doprowadził do powstania „nowej biblioteki cyfrowej”, której autor Katechizmu do końca nie mógł przewidzieć. Potrzebę dostosowania organizacji biblioteki do wymogów epoki, rozumiemy bardziej niż bibliotekarze średniowiecza, ale równie dobrze, jak bibliotekarze renesansu czy oświecenia.

Mamy świadomość ewaluowania usług bibliotecznych i zmian związanych z udostępnianiem zbiorów cyfrowych bibliotek, do których wcześniej nie mięliśmy dostępu. Biblioteki szkolne są obecnie najbardziej zbliżone do XIX w., wpływa na to fakt, że nadal skupiamy się na książce papierowej jak najbardziej wartościowym przekazie wiedzy. Nasza rola pozostaje niezmieniona od lat. Mamy zapoznawać młodego czytelnika z książką tak, aby nauczył się wykorzystywać jej moc do nauki, do rozwoju osobistego. Robimy to poprzez animację literatury i każde twórcze działanie innowacyjne. Dla nas nauczycieli bibliotekarzy „praca w bibliotece nie zna słowa koniec”, a „wypożyczanie (książek) to niesienie pomocy” czytelnikowi.